Popiel (Chosciak Popiel) Pawel (1837-1910), profesor prawa rzymskiego Szkoly Glownej Warszawskiej, tlumacz z literatury antycznej, publicysta. Ur. We wsi Ruszcza pod Krakowem (niektorzy podaja Kurozweki lub Krakow), byl synem Pawla i Emilii z Soltykow. Mlodszym bratem Jana (zob.). Pierwsze lata zycia spedzil w Ruszczy, w r. 1840 rodzice przeniesli sie do Kurozwek, gdzie Popiel wraz z rodzenstwem ksztalcil sie pod kierunkiem nauczyciela domowego o nazwisku Kudasiewicz. W r. 1846 ojciec wyslal go wraz ze starszymi bracmi, Marcinem i Janem do pruskiego katolickiego gimnazjum w Nysie, ktore, jak uwazal, poziomem nauczania i wychowania przewyzszalo szkoly krakowskie i austriackie. W Nysie Popiel zamieszkal w domu nauczyciela Koehnhorna. Gimnazjum nyskie dalo mu solidne wyksztalcenie klasyczne. Po zdaniu matury zapisal sie w 1856 roku na wydzial prawa UJ, gdzie w r. 1862 uzyskal doktorat. W dn. 15 IX 1862 Komisja Rzadowa pod przewodnictwem Aleksandra Wielopolskiego, przyjaciela ojca, powolala Popiela na stanowisko profesora nadzwyczajnego prawa rzymskiego w Szkole Glownej Warszawskiej. Po tej nominacji Popiel wyjechal za granice w celu poglebienia wiedzy prawniczej; przebywal przez rok w Lipsku oraz przez jakis czas w Pradze i w Paryzu. Kurs wykladow prawa rozpoczal w r. 1864. Zarowno wykladami jak i publicznymi odczytami zysykiwal sobie uznanie mlodziezy i sluchaczy. Z przekonan konserwatysta, powstrzymywal mlodziez od brania udzialu w powstaniu styczniowym. W r. 1868 otrzymal od rodzicow wies Sciborzyce kolo Olkusza. W roku 1869, kiedy Szkola Glowna zostala zamieniona na uniwersytet rosyjski Popiel oposcil te uczelnie. Niedal sie takze namowic namiestnikowi Galicji Agenorowi Goluchowskiemu i marszalkowi Leonowi Sapieze na objecie katedry we Lwowie.

Opusciwszy Warszawe Popiel osiadl w Sciborzycach, gdzie zajal sie nie tyle gospodarstwem, ile dzialalnoscia pisarska. Szla ona w trzech kierunkach: przekladowym, publicystycznym i wydawniczym. Z poczatkiem lat siedemdziesiatych zabral sie do tlumaczenia "Iliady" Homera, fragmenty tej pracy zamieszczal w "Przegladzie Polskim" a calosc oglosil drukiem w Krakowie w r. 1880 (drugie wyd. przejrzane przez tlumacza ukazalo sie w r. 1882, wznowienie tegoz w r. 1900). Przekladu dokonal wierszem miarowym, starajac sie w ten sposob zblizyc do rytmu oryginalu; przeklad ten, bardzo wierny, nieraz prawie doskonaly, byl ulubiona lektura Henryka Sienkiewicza; nie mial jednak wiekszej wartosci artystycznej i szybko sie zestarzal. W latach dziewiecdziesiatych XIX w. zaczely ukazywac sie przeklady Popiela utworow Horacego, pisanych heksametrem, a wiec "Sermones" i "Epistulae", ktore w calosci wyszly drukiem w Krakowie w r. 1903 pt. "Satyry i listy" Horacego (2 tomy). Tlumacz pominal satyre I2 oraz urywki satyr I5 i II7 "ktore z obyczajem naszym pogodzic sie nie dadza". Przeklad poprzedzil obszernym wstepem o literaturze rzymskiej, zyciu i dzielach Horacego, ich wydaniach i przekladach. Przed kazda satyra i listem umiescil krotki komentarz. Przeklad ten, podobnie jak tlumaczenie "Iliady" jest wierny, ale bez wiekszej wartosci literackiej.

Ukazujace sie w tym czasie artykuly publicystyczne Popiela dotyczyly kwestii politycznych, historycznych, historyczno-literackich, czesc z nich miala charakter wspomnieniowy. I tak w "Przegladzie Powszechnym" i "Przegladzie Polskim" pisal o sytuacji politycznej we Francji i w Niemczech, tamze umieszczal dlugie artykuly o papiezach: Klemensie VIII (1903/4), Grzegorzu Wielkim (1904), Leonie XIII (1904). Tematy religijne czesto zjawialy sie pod jego piorem, a ostatnia jego praca ("Przeglad Polski" 1910) byla poswiecona encyklikom rozancowym Leona XIII, traktujacym o kwestiach ekumenicznych. Popiel uczestniczyl w walnych zjazdach Towarzystwa Goerresowego, dzialajacego na rzecz pielegnowania nauki w katolickich Niemczech, i pisal z nich sprawozdania w "Przegladzie Powszechnym". W "Przegladzie Polskim" zabieral rowniez glos w sprawie reformy szkol srednich (1899) i restauracji Katedry na Wawelu (1900). Zagadnien historyczno-literackich dotyczyly jego wypowiedzi (Kr. 1900) na temat Odrodzenia w Polsce, pisane pod wplywem dziela Juliana Klaczki "Rome et la Renaissance", a takze uwagi o dramacie E. Renana pt. "L’abbesse de Jouarre" ("Przeglad Katolicki" 1887). Wsrod recenzji na wzmianke zasluguje obszerne omowienie dziela P. Ludwiga "Geschichte der Paepste seit dem Ausgang des Mittelalters" ("Przeglad Polski" 1908). Waznym dla historii i kultury polskiej bylo wydanie pisarskiej spuscizny po ojcu ("Pisma" Kr. 1892 2 tomy). Popiel dysponowal w Sciborzycach duza biblioteka odziedziczona po dziadku Marcinie Badenim i po ojcu. W swym domu przechowywal rownierz pamiatki rodzinne i liczne dziela sztuki. Zmarl w Krakowie dn. 11 V 1910 i zostal pochowany na cmentarzu Rakowickim.

Estreicher w. XIX; Nowy Korbut, XV; Enc.Org., XII 201; - Cwiklinski L. Homer i homerycy, L. 1881 s 150-4; Dzieje Uniw. Warsz. 1807-1915, W. 1981; Fita S., Pokolenie Szkoly Glownej, W. 1980; Lanowski J., Wstep [do] Homer, Iliada, Wyd. 12, Wr. 1972 s. LXXV; Ogrodzinski W., Polskie przeklady Horacego, Kr. 1895 s. 149; Popiel P., Rodzina Popielow…, Kr. 1936 s. 78-80 (fot.); Szkola Glowna Warszawska (1862-1869), Wydzial Filologiczno-Historyczny, Kr. 1900 l 69; Tarnowski S., Pawel Popiel Syn, "Przeglad Polski" 1910 t. 176 s. 383-93; - Popiel P., Pamietniki (1807-1892), Kr. 1927; - "Bibl. Warsz." 1910 t. 2 s. 609-10; "Czas" 1910 nr 213, 214, 218; "Kur. Warsz." 1910 nr 131 s. 4; "Slowo Pol." 1910 nr 220 s. 6; - Arch. UJ: Matrikel der k.k. juridischen Facultaet zu Krakau, k. 283, 385; IBL PAN: Kartoteka bibliograficzna.